نووسینی: كارمه‌ند هۆشیار محەمەد، نووسه‌ری ڕۆژنامه‌گه‌ری ته‌لارسازی
جواننووسی عه‌ره‌بی به یه‌كێك له ڕه‌گه‌زه سه‌ره‌كییه‌كانی ته‌لارسازی ئیسلامی داده‌نرێت. تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی شارستانیه‌تی ئیسلامی زۆرن له‌وانه: جوانووسی عه‌ره‌بی كه زۆر له دیكۆراتی ناوه‌وه‌ی بیناكانی ئیسلامی به‌كارهاتووه وه‌ك مزگه‌وته‌كان. هه‌رله سه‌ره‌تایی هاتنی ئایینی ئیسلامه‌وه ئاگاداری جوانووسی عه‌ره‌بی بووه، پێغه‌مبه‌ر (د.خ) هاوه‌ڵێكی بەناوی (موعاز بن جه‌به‌لی) ڕاسپارد كه خۆی فێری نووسین و جواننووسی بكات، عه‌لی كوڕی ئەبو تالیبیش پێی فەرموو: (ده‌بێت جوانووسی باش پراكتیزه بكه‌یت، چونكه كلیلی بژێوی ژیانه). هه‌روه‌ك ئیبن عه‌باس فه‌رموویه‌تی (جوانووسی ڕاستییه‌كان ڕوونتر ده‌كاته‌وه).
* جواننووسی له زۆر شوێنی ناو باڵه‌خانه‌كانی ئیسلامی به‌كارهاتووه له‌وانه:
أ-ده‌روازه‌ی چوونه ژووره‌وه‌ی كۆشكه‌كان، گومه‌ز و مناره‌كان، باقی ڕه‌گه‌زه‌كانی تری ته‌لارسازی ئیسلامی.
ب- تابلۆی هونه‌ری.
*جۆره‌كانی فۆنتی عه‌ره‌بی:
أ-ڕێنووسی كوفی: كۆنترین ڕێنووسه و جوانترین نه‌خشی هه‌یه بۆ ڕازاندنه‌وه‌ی بیناكان و نووسینه گه‌وره‌كان به‌كارهاتووه.
ب-ڕێنووسی ثلث: سه‌رسوڕهێنه‌رترین و جوانترین و قورسترین ڕێنووسه.
ت-ڕێنووسی ڕێگه‌پێدان و واژۆكردن: ئه‌م ڕێنووسه له ڕێنووسی (نسخ و ثلث) وه‌رگیراوه، ئه‌م ڕێنووسه له‌و بڕوانامانە ده‌نووسرێت كه له (ڕاهێنانی ڕێنووسدا) به‌شداری ده‌كه‌ن.
پ - ڕێنووسی نسخ: یه‌كێكه له لقه‌كانی ڕێنووسی ثلث، ئه‌م ڕێنووسه قورئانی پیرۆزی پێ نووسراوه، بووه به ڕێنووسی چاپكردنی پیته‌كان.
ج- ڕێنووسی فارسی: پێی ده‌وترێت (نه‌ستعلیق) و كورتكراوه‌ی (ته‌لیقه)، سه‌رچاوه‌كه‌ی له ڕێنووسی په‌هله‌وی وه‌رگیراوه به ڕێنووسی پانایی جیاده‌كرێته‌وه.
ح- ڕێنووسی دیوانی: ڕێنووسێكی ڕه‌نگین و ئاسانه و بۆ نووسینی نامه‌ی شاهانه به‌كاردێت.
خ- ڕێنووسی ڕووقعه: ڕێنووسێكی خێرا و ئاسانه و له لایه‌ن تووركه‌كانه‌وه داهێنراوه.
د-ڕێنووسی توغرا: ڕێنووسی وێنه‌كێشانی ناوی سوڵتانه‌كانه له شێوه‌ی واژۆیه‌كی هونه‌ریدا، له‌لایه‌ن مه‌ملوكه‌كانه‌وه به‌كارهاتووه، به‌ڵام پێشه‌نگه‌كانی به‌كارهێنانی ئه‌م ڕێنووسه سوڵتانه عوسمانییه‌كان بوون.
ژ-ڕێنووسی مه‌غره‌یبی: له ڕێنووسی كۆنی كوفییه‌كانه‌وه وه‌رگیراوه پێی ده‌گوترا (ڕێنووسی قیروان) پاشان پێی ده‌وترا (ڕێنووسی ئه‌نده‌لوسی یان قورتووبه‌یی).
و- ڕێنووسی ئه‌لتاج: له ساڵی 1925 له وڵاتی میسر داهێنراوه و زیادكردنی تاجێكه بۆ پیتی یه‌كه‌می هه‌ر وشه‌یه‌ك له ڕێنووسی نسخدا.
شێوه‌ی ژماره (1) نموونه‌ی جواننووسی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (2) نموونه‌ی جواننووسی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (3) ڕێنووسی كۆنی كوفی
شێوه‌ی ژماره (4) ڕێنووسی كوفیه‌كی دێكۆراتی
شێوه‌ی ژماره (5) نمونه‌ی جواننووسی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (6) نموونه‌ی جواننووسی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (7) نمونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (8) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (9) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (10) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (11) نموونه‌ی نووسینی كوفییه‌كی بچووك
شێوه‌ی ژماره (12) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (13) نموونه‌ی هه‌ندێك فۆنتی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (14) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (15) په‌نجه‌ره‌ی دیكۆرات به ڕێنووسی كوفی - ڕووكاری پشته‌وه‌ی مزگه‌وتی ئه‌لمه‌غفیره
شێوه‌ی ژماره (16) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (17) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (18) نووسراوه‌كان به‌شێوه‌ی ئایه‌تی قورئان له‌سه‌ر ناوه‌وه‌ی قوبه‌ی مزگه‌وتێك
شێوه‌ی ژماره (19) نووسراوه‌كان به‌شێوه‌ی ئایه‌تی قورئان له‌سه‌ر ناوه‌وه‌ی ژووری كه‌ناڵی (ئێن ئاڕ تی 4)
كه هی جواننووسی به‌ناوبانگ (نه‌هرۆ قادر)ه.
شێوه‌ی ژماره (20) نووسراوه‌كان به‌شێوه‌ی ئایه‌تی قورئان له‌سه‌ر ناوه‌وه‌ی مزگه‌وتێك
كه هی جواننووسی به‌ناوبانگ (نه‌هرۆ قادر)ه.
المصادر
1-موسوعة عناصر العمارة الإسلامیة، المهندس الاستشاری، یحیی وزیری.
2- المساجد فی مدن العربیة، المعهد العربی لا‌ونما‌و المدن، الریاض، 1990.
3- التراث المعماری الإسلامی فی مصر، د. صالح لمعی مصطفی، دار النهضه العربیة بیروت، 1983.
4- أسس التصمیم المعماری والتخطیط الحضری فی العصور الإسلامیة المختلفة، د.عبدالباقی ابراهیم، منڤمة العواصم و المدن الإسلامیة، القاهرة، 1990.
5-العمارة فی صدر الإسلام، وزاره الثقافة، القاهرة.
6- موسوعة العمارهة الإسلامیة، د.عبدالرحیم غالب، بیروت، 1988.
7- لمحات من تاریخ العمارة و الحركات المعماریة و روادها، شیرین احسان شیرزاد، المؤسسة العربیة للدراسات والنشر، بیروت.
8- العماره العربیه بمصر، محمود أحمد، الهیئة المصریة العامة للكتاب.
9- القباب فی العمارة الإسلامیة، د. صالح لمعی، دار النهضة العربیة، بیروت.
تێڕوانینێك له مێژووی ته‌لارسازی ئیسلامی: ڕه‌گه‌ز و تایبه‌تمه‌ندیی و شێوازه‌كانی - جواننووسی عه‌ره‌بی
نووسینی: كارمه‌ند هۆشیار محەمەد، نووسه‌ری ڕۆژنامه‌گه‌ری ته‌لارسازی
جواننووسی عه‌ره‌بی به یه‌كێك له ڕه‌گه‌زه سه‌ره‌كییه‌كانی ته‌لارسازی ئیسلامی داده‌نرێت. تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی شارستانیه‌تی ئیسلامی زۆرن له‌وانه: جوانووسی عه‌ره‌بی كه زۆر له دیكۆراتی ناوه‌وه‌ی بیناكانی ئیسلامی به‌كارهاتووه وه‌ك مزگه‌وته‌كان. هه‌رله سه‌ره‌تایی هاتنی ئایینی ئیسلامه‌وه ئاگاداری جوانووسی عه‌ره‌بی بووه، پێغه‌مبه‌ر (د.خ) هاوه‌ڵێكی بەناوی (موعاز بن جه‌به‌لی) ڕاسپارد كه خۆی فێری نووسین و جواننووسی بكات، عه‌لی كوڕی ئەبو تالیبیش پێی فەرموو: (ده‌بێت جوانووسی باش پراكتیزه بكه‌یت، چونكه كلیلی بژێوی ژیانه). هه‌روه‌ك ئیبن عه‌باس فه‌رموویه‌تی (جوانووسی ڕاستییه‌كان ڕوونتر ده‌كاته‌وه).
* جواننووسی له زۆر شوێنی ناو باڵه‌خانه‌كانی ئیسلامی به‌كارهاتووه له‌وانه:
أ-ده‌روازه‌ی چوونه ژووره‌وه‌ی كۆشكه‌كان، گومه‌ز و مناره‌كان، باقی ڕه‌گه‌زه‌كانی تری ته‌لارسازی ئیسلامی.
ب- تابلۆی هونه‌ری.
*جۆره‌كانی فۆنتی عه‌ره‌بی:
أ-ڕێنووسی كوفی: كۆنترین ڕێنووسه و جوانترین نه‌خشی هه‌یه بۆ ڕازاندنه‌وه‌ی بیناكان و نووسینه گه‌وره‌كان به‌كارهاتووه.
ب-ڕێنووسی ثلث: سه‌رسوڕهێنه‌رترین و جوانترین و قورسترین ڕێنووسه.
ت-ڕێنووسی ڕێگه‌پێدان و واژۆكردن: ئه‌م ڕێنووسه له ڕێنووسی (نسخ و ثلث) وه‌رگیراوه، ئه‌م ڕێنووسه له‌و بڕوانامانە ده‌نووسرێت كه له (ڕاهێنانی ڕێنووسدا) به‌شداری ده‌كه‌ن.
پ - ڕێنووسی نسخ: یه‌كێكه له لقه‌كانی ڕێنووسی ثلث، ئه‌م ڕێنووسه قورئانی پیرۆزی پێ نووسراوه، بووه به ڕێنووسی چاپكردنی پیته‌كان.
ج- ڕێنووسی فارسی: پێی ده‌وترێت (نه‌ستعلیق) و كورتكراوه‌ی (ته‌لیقه)، سه‌رچاوه‌كه‌ی له ڕێنووسی په‌هله‌وی وه‌رگیراوه به ڕێنووسی پانایی جیاده‌كرێته‌وه.
ح- ڕێنووسی دیوانی: ڕێنووسێكی ڕه‌نگین و ئاسانه و بۆ نووسینی نامه‌ی شاهانه به‌كاردێت.
خ- ڕێنووسی ڕووقعه: ڕێنووسێكی خێرا و ئاسانه و له لایه‌ن تووركه‌كانه‌وه داهێنراوه.
د-ڕێنووسی توغرا: ڕێنووسی وێنه‌كێشانی ناوی سوڵتانه‌كانه له شێوه‌ی واژۆیه‌كی هونه‌ریدا، له‌لایه‌ن مه‌ملوكه‌كانه‌وه به‌كارهاتووه، به‌ڵام پێشه‌نگه‌كانی به‌كارهێنانی ئه‌م ڕێنووسه سوڵتانه عوسمانییه‌كان بوون.
ژ-ڕێنووسی مه‌غره‌یبی: له ڕێنووسی كۆنی كوفییه‌كانه‌وه وه‌رگیراوه پێی ده‌گوترا (ڕێنووسی قیروان) پاشان پێی ده‌وترا (ڕێنووسی ئه‌نده‌لوسی یان قورتووبه‌یی).
و- ڕێنووسی ئه‌لتاج: له ساڵی 1925 له وڵاتی میسر داهێنراوه و زیادكردنی تاجێكه بۆ پیتی یه‌كه‌می هه‌ر وشه‌یه‌ك له ڕێنووسی نسخدا.
شێوه‌ی ژماره (1) نموونه‌ی جواننووسی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (2) نموونه‌ی جواننووسی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (3) ڕێنووسی كۆنی كوفی
شێوه‌ی ژماره (4) ڕێنووسی كوفیه‌كی دێكۆراتی
شێوه‌ی ژماره (5) نمونه‌ی جواننووسی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (6) نموونه‌ی جواننووسی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (7) نمونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (8) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (9) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (10) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (11) نموونه‌ی نووسینی كوفییه‌كی بچووك
شێوه‌ی ژماره (12) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (13) نموونه‌ی هه‌ندێك فۆنتی عه‌ره‌بی
شێوه‌ی ژماره (14) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (15) په‌نجه‌ره‌ی دیكۆرات به ڕێنووسی كوفی - ڕووكاری پشته‌وه‌ی مزگه‌وتی ئه‌لمه‌غفیره
شێوه‌ی ژماره (16) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (17) نموونه‌ی فۆنته‌كانی عه‌ره‌بی جیاواز
شێوه‌ی ژماره (18) نووسراوه‌كان به‌شێوه‌ی ئایه‌تی قورئان له‌سه‌ر ناوه‌وه‌ی قوبه‌ی مزگه‌وتێك
شێوه‌ی ژماره (19) نووسراوه‌كان به‌شێوه‌ی ئایه‌تی قورئان له‌سه‌ر ناوه‌وه‌ی ژووری كه‌ناڵی (ئێن ئاڕ تی 4)
كه هی جواننووسی به‌ناوبانگ (نه‌هرۆ قادر)ه.
شێوه‌ی ژماره (20) نووسراوه‌كان به‌شێوه‌ی ئایه‌تی قورئان له‌سه‌ر ناوه‌وه‌ی مزگه‌وتێك
كه هی جواننووسی به‌ناوبانگ (نه‌هرۆ قادر)ه.
المصادر
1-موسوعة عناصر العمارة الإسلامیة، المهندس الاستشاری، یحیی وزیری.
2- المساجد فی مدن العربیة، المعهد العربی لا‌ونما‌و المدن، الریاض، 1990.
3- التراث المعماری الإسلامی فی مصر، د. صالح لمعی مصطفی، دار النهضه العربیة بیروت، 1983.
4- أسس التصمیم المعماری والتخطیط الحضری فی العصور الإسلامیة المختلفة، د.عبدالباقی ابراهیم، منڤمة العواصم و المدن الإسلامیة، القاهرة، 1990.
5-العمارة فی صدر الإسلام، وزاره الثقافة، القاهرة.
6- موسوعة العمارهة الإسلامیة، د.عبدالرحیم غالب، بیروت، 1988.
7- لمحات من تاریخ العمارة و الحركات المعماریة و روادها، شیرین احسان شیرزاد، المؤسسة العربیة للدراسات والنشر، بیروت.
8- العماره العربیه بمصر، محمود أحمد، الهیئة المصریة العامة للكتاب.
9- القباب فی العمارة الإسلامیة، د. صالح لمعی، دار النهضة العربیة، بیروت.